Waarom / doel van de activiteit

Kennis opdoen over hoe je een geheime boodschap kan coderen. 

Beschrijving van de activiteit

Tijdens de oorlog is communicatie ontzettend belangrijk. Of eigenlijk geheime communicatie. Je moet ervoor zorgen dat de vijand niet weet wat jij van plan bent. Als jij aan een kapitein van een schip uitlegt waar hij naartoe moet varen, dan is het niet de bedoeling dat de vijand dat ook weet. De vijand zal alles eraan doen om die informatie te onderscheppen. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er nog geen internet, geen mobiele telefoon en zelfs geen televisie. Wel was er de radio en werden er boodschappen verzonden via morsecodes. Die signalen konden makkelijk door de vijand worden opgepikt. Om te voorkomen dat de vijand vervolgens iets aan die boodschappen had, werden de boodschappen gecodeerd. 

Coderen kan bijvoorbeeld zo: 

• A wordt B 
• B wordt C 
• C wordt D 
• Enzovoort. En Z wordt A. 

Je zorgt ervoor dat de verzender en de ontvanger allebei dezelfde codering hebben. De zender codeert de boodschap en de ontvanger decodeert de boodschap. Decoderen is dan: 

B wordt A 

C wordt B 

D wordt C 

Enzovoort. 

Het woord FIETS wordt gedoceerd en wordt GJFUT. Als je GJFUT naar de ontvanger stuurt en hij pakt zijn decodering erbij, dan maakt hij er weer FIETS van. 

Nu is deze codering erg makkelijk. Het is makkelijk te kraken. Je kunt het ingewikkelder maken door bijvoorbeeld de eerste letter van het woord één letter in het alfabet op te laten schuiven en de tweede letter van het woord twee letters op te laten schuiven. 

Bij Fiets wordt het dan: 

F ->G 

I ->K 

E->H 

T->X 

S->X 

Maar ook dat is nog makkelijk te kraken. Maar als je het nog ingewikkelder en dan nog eens ingewikkelder maakt, wordt het steeds lastiger om jouw code te kraken. Het wordt dan zelfs zo ingewikkeld dat je het niet meer uit je hoofd kunt coderen en decoderen. Daarvoor werden coderingsmachines gebouwd. 

De bekendste coderingsmachine uit de Tweede Wereldoorlog is de Enigma. Dit was een Duitse coderingsmachine die zo ingewikkelde codes maakte, dat de Geallieerden er niets van konden maken. 

Het is natuurlijk ontzettend belangrijk dat de vijand niet weet welke formule je gebruikt om een boodschap te coderen. Als de vijand die formule in handen krijgt, is het makkelijk om de boodschappen te decoderen. 

De geallieerden kregen bij toeval een Duitse Enigma coderingsmachine in handen. Het kwam van een schip dat ze hadden overwonnen. Met de machine en een paar slimme mensen wisten ze de formules te ontcijferen. Natuurlijk hielden ze dat geheim voor de Duitsers. Die bleven namelijk boodschappen versturen die met de Enigma waren gecodeerd. Zo konden de Geallieerden stiekem meeluisteren.

Er wordt beweerd dat daardoor de Geallieerden de zeeslagen tussen onderzeeërs konden winnen. Zo belangrijk is informatie en geheimhouding dus. 

Je kunt zelf ook een geheimtaal of een codetaal bedenken. Maar je kunt ook zo’n ingewikkelde coderingsmachine maken. Gewoon van papier, met een beetje knippen en plakken. Volg daarvoor de volgende stappen. 

1. De coderingsstroken

Op de volgende pagina staan acht stroken. Op iedere strook staan links de nummers 1 tot en met 26 en rechts alle letters van het alfabet. De letters staan telkens in een andere volgorde. Bovenaan de strook staat een kleur. 

Print de twee pagina’s uit en knip de stroken uit. Let op dat je de hele stroken uitknipt, dus met de lege vlakken onderaan. 

Je hoeft ze niet op volgorde te houden. 

2. De machine

Hieronder staat uitgelegd wat je op de pagina hierna moet uitknippen. 

Het vel moet je een kwartslag draaien. 

3. De stroken in de machine steken.

Vervolgens kun je de stroken als volgt in het vel door de gaten steken. 

Je stopt de strook door het bovenste sleufje naar achteren. Onderaan haal je de strook door het sleufje weer naar voren. Je kunt de strook nu op en neer bewegen en je ziet dan telkens een letter verschijnen voor het middelste vierkante gat.

Het coderen kan nu beginnen.  

Zo maak je een geheime boodschap: 

1. Zet bovenaan de volgorde van de kleuren. Dit is de ‘sleutel’. In die volgorde moet je dus de strookjes door het papier steken. 

1. Als je het woord FIETS wilt maken, ga je de strook verschuiven tot je bij het eerste vierkante gaatje de F ziet. Dat doe je bij de tweede strook tot je de i ziet en zo verder. Als je alle letters in de vierkante gaatjes hebt staan, lees je bij het bovenste sleufje af welk getal daar staat. In bovenstaand voorbeeld is de G dus 5. Die getallen schrijf je achter elkaar. 

1. Zo doe je dat telkens voor elk apart woord van een zin. 

Zo decodeer je een boodschap: 

Stop de stroken in de machine op de volgorde van de kleuren die bovenaan de boodschap staan. Schuif de stroken zo dat de getallen boven het bovenste strookje staan. In het open vierkante kun je dan de letter aflezen. 

Let op het volgende: 

• Zorg ervoor dat je een paar dezelfde ‘machines’ hebt. Dus met dezelfde stroken. De zenders moeten namelijk dezelfde codes hebben als de ontvangers. 
• Door de kleuren kun je bij iedere boodschap een andere volgorde voor de stroken bepalen. 
• Je kunt de getallen ook nog door elkaar gooien. Of je kunt de getallen vervangen door letters, die je ook weer door elkaar doet. 
• Je kunt de stroken nog uitbreiden met cijfers, leestekens en dergelijke. 

Benodigd materiaal

• Dik papier of karton om de stroken en de machine op te printen 
• Schaar 
• Hobbymesje 
• Pen en papier 

Veiligheid

• Fysieke veiligheid: veilig werken met schaar en mes
• Sociale veiligheid: let op de boodschappen die de deelnemers naar elkaar sturen

Tips

Je kan op internet meer informatie en filmpjes vinden over de decodeer machine Enigma. 

Bedenk ook vooraf wat boodschappen om door te geven 

Ben je enthousiast over dit thema en/of wil je er meer over weten? Kijk dan op vrijheid.scouting.nl

Daar vind je onder andere het verhalenproject met verschillende persoonlijke verhalen van scouts die in de oorlog actief waren. Klik op het kaartje om te zien welke verhalen zich bij jou in de buurt hebben afgespeeld.