Waarom / doel van de activiteit

Verf maken van natuurlijke materialen.

Beschrijving van de activiteit

Het is een uitdaging om een T-shirt of kussensloop te kleuren met een zelfbereide natuurlijke kleurstof. Door de wortels, bladeren, bloemen of schors van een plant in een pan met water te doen, te koken en te weken met de stof, ontstaan de mooiste kleuren. Het lijkt wel hekserij!
Verborgen kleurstoffen

Heel wat planten lenen zich tot het bereiden van een kleurstof. Tot ongeveer 1850 was dat de enige manier om stoffen te verven. Nu beschikken we over een overvloed aan synthetische kleurstoffen in duizenden tinten die kleur vaster zijn.

Het is niet altijd duidelijk welke kleur een bepaalde plant in zich heeft. Van een braambes of een rode biet kan je al vermoeden dat het rood is. Het oranjegeel van een goudsbloem lijkt ook logisch. Dat ui schillen kleurvariaties leveren van crème tot bruin, dat vraagt om een eigen experiment.

De toverformule

Die is er jammer genoeg niet. In het verleden werd de werkwijze van de “ververs” mondeling doorgegeven, kwestie van de concurrentie een stap voor te blijven. Daardoor zijn er niet zo veel originele recepten bekend. In een versie aangepast om met kinderen te doen, zou je als volgt te werk kunnen gaan.

Stap 1

Kies de kleur en kies de plant. Oogst dan de specifieke plantendelen die de verfstof in zich dragen. Die delen moet je soms op het juiste moment oogsten, bijv. bloemknoppen of bolsters. Ga je niet meteen aan de slag om te verven, kan je het materiaal zorgvuldig drogen en eventueel vermalen voor het gebruikt wordt. Je hoeft dus niet onmiddellijk met vers materiaal aan de slag te gaan.

Stap 2

Het textiel voorbereiden om te verven met azijn (of aluin) als beitsmiddel. Breng het aan de kook in een mengsel van 1 deel azijn en vier delen water. Laat het een uurtje zachtjes doorkoken. Laat het textiel in het water afkoelen.

Stap 3

Om de verf te extraheren uit de plantendelen moet het, gemengd met water, enkele uren gekookt worden. Gebruik een afgedankte kookpot om de vermalen of versnipperde plantendelen in te doen. Voeg dubbel zoveel water er bij en breng het geheel gedurende een uurtje aan de kook. Voeg indien nodig extra water bij zodat het niet droog kookt. Zeef het water en laat het afkoelen.

Stap 4

Het eigenlijke verven kan al beginnen door de textiel er in de vorige stap al aan toe te voegen en het enkele uren te laten koken. Voor de kinderen is het leuker te werken in handwarm afgekoeld ‘verfwater’. Giet de afgekoelde kleurvloeistof in een platte schaal en dompel het textiel erin onder. Herhaal meermaals om een donkerdere kleur te bekomen of laat het een nachtje staan voor een hele diepe kleur. Experimenteren is hier de boodschap! Ben je niet tevreden over de kleur? Je kan altijd oververven. Daarna de stof warm wassen en veelvuldig spoelen met water dat bij elke spoelbeurt kouder wordt. Voeg azijn bij in het laatste spoelwater als fixeermiddel, het maakt de kleuren helderder. Dan kan de stof opgehangen worden om te drogen.

Vroeger gebruikten de ververs chemische verbindingen om ervoor te zorgen dat de kleur niet zou verdwijnen bij de eerste wasbeurt of langzaam zou vervagen in het zonlicht. Hou het bij dit experiment simpel en gebruik azijn als beits- en fixeermiddel.

Welke planten gebruiken voor kleur?

Hier een kort lijstje van enkele verfplanten waarmee je kan experimenteren en leuke kleuren ontdekken.

• Blauw: Wede (blad), vlierbessen
• Rood: Meekrap (wortel), zuring (wortel), kleefkruid (wortel), walstro (wortel), ossentong (wortel)
• Roodoranje: Rode biet (knol)
• Geel: Afrikaantjes (bloem, zelfs uitgebloeid), ui (schillen), goudsbloem, (lintbloemen), saffloer, kurkuma (saffraanwortel), boerenwormkruidd (bloeiende toppen), heermoes (verse stengels), jeneverbes (verse geplette bessen), liguster (jonge scheuten en blad)
• Geelgroen: Vlier (blad), hop
• Groen: Vrouwenmantel (blad), rode biet (blad), munt (blad), brandnetel (alle delen), liguster (rijpe bessen), mansoor (wortel), vlier (blad), struikheide (verse takjes)
• Groengrijs: Brandnetel
• Bruin: Zomereik (blad), walnoot (gevallen blad, verse of oude bolsters), braam (jonge scheuten), jeneverbes (gedroogde geplette bessen), kastanjes (groene bolsters), paardebloem (wortel). Ook koffie kan hiervoor gebruikt worden.
• Zwart: Moerasspirea (wortel)

Benodigd materiaal

• ongebleekt katoen om te verven
• plantendelen uit de tuin (ongeveer dubbel zoveel als het gewicht aan textiel dat je wil kleuren)
• 1 oude kookpan voor het afkoken van het plantenmateriaal
• 1 grote kookpot om het textiel voor te bereiden
• een platte brede bak om te kleuren
• een zeef
• azijn
• een oude schort of aangepaste kledij

Tips

Toen men blauwe kleurstof maakte uit wede, startte de procedure op zaterdagmiddag en op maandagochtend werd het textiel opgehangen. Daardoor hadden de ververs verplicht vrij tijdens de droogtijd. Dit zou de herkomst zijn van de uitdrukking ‘blauwe maandag’.