Waarom / doel van de activiteit

Een schilderij 1 van de hollandse meesters.

Beschrijving van de activiteit

Even een foto maken van jezelf voor op je sociale media, dat doen we allemaal tegenwoordig. Met onze familie en vrienden delen we de mooiste portretten. In de 17e eeuw was dat niet voor iedereen weggelegd. Wie het kon betalen liet zijn familieportretten schilderen door grote meesters als Rembrandt, Vermeer en Frans Hals. En wees eerlijk; wie is er nu niet onder de indruk van de prachtige lichtwerking (vaak met een simpele raamverlichting van de zijkant) op de portretten van onze grote meesters uit de gouden eeuw in het Rijksmuseum? Deze manier van fotograferen met rembrandtesk of atmosferisch licht (ook wel picturalisme genoemd) is inmiddels een trend geworden. Fotografie betekent letterlijk schrijven met licht. Voor de kunstenaars uit de Gouden Eeuw was licht ook heel belangrijk in hun werk. Op hun schilderijen gaven ze met lichtpuntjes heel precies hun verschillende afgebeelde modellen uitdrukking. De belichting is heel flatteus, omdat het gezicht slanker oogt en de jukbeenderen meer definitie krijgen. Een portret dat anders misschien vrij gewoontjes was geweest wordt hierdoor sfeervoller en intrigerender.

Hoe

Maar hoe maak je nu zelf zo'n schilderachtig portret met zo'n mooi contrast en dynamiek? De schoonheid van Rembrandts lichtgebruik zit hem in de eenvoud. In de fotografie is de belichting er meestal op gericht het onderwerp zoveel mogelijk te belichten. Met deze techniek wordt echter een kant van het gezicht subtiel onbelicht gelaten, met een kleine driehoek van licht op de wang (kenmerkend voor Rembrandt). De basis is een enkele zachte lichtbron: een softbox of paraplue. Een ronde paraplu geeft een natuurlijker lichtje in de ogen en is bovendien gemakkelijker meenemen. Plaats het licht ongeveer 45 graden links of rechts van het model. Zo zorg je ervoor dat er een tintverschil ontstaat tussen de linker- en rechterkant van het gezicht. Zorg ervoor dat het licht ook op het 'tweede' oog (het oog dat het verst weg staat van de lichtbron) schijnt! Anders krijg je een zogenaamde zijverlichting en dat wil je niet in dit geval.

Natuurlijk licht

Heb je een studio-ruimte met een raam? Deze kun je gebruiken als natuurlijk licht voor je foto's. Op een bewolkte dag wordt het licht daarbij ook prachtig verdeeld; een gratis softbox.

Studioflitser

Als je over een studio-flitslamp beschikt, kan je hiermee het licht wel helemaal naar eigen inzicht afregelen!. Het flitslicht van een studioflitser kan enorm krachtig zijn. Het bevriest de beweging van je model dankzij de korte ontstekingstijd. Het geeft, afhankelijk van de capaciteit van je flitser, zoveel licht dat je zelfs met de laagste ISO-waardes gewoon met diafragma f/16 je portret kunt schieten.

Slechts een enkele lichtbron!

Begin gewoon met één lamp. Zodra je twee lampen in je set gaat zetten, gaan die elkaars verlichting en soms schaduwen veranderen. Met maar één lamp zie je heel direct wat je lichtvormer op je flitskop doet en wat voor invloed het heeft op je model. Met slechts één lichtbron kun je prachtig spelen met het contrast tussen licht en donker. Zorg ervoor dat je lichtbron niet te fel is. Als je natuurlijk licht gebruikt, kun je eventueel een dun, wit doek voor het raam plaatsen zodat schaduwen lichter en minder opvallend worden. Door niet teveel invullicht te gebruiken kun je mooi spelen met licht en donker. De Rembrandtverlichting, die rimpels en kraaienpoten accentueert, is wel een typische mannenverlichting. Vrouwen vinden dat meestal niet zo prettig.

Lichtvormer (softbox of paraplue)

De lichtvormer bepaalt het karakter van het licht. Je tovert met een enorme softbox boterzacht licht, met een totaal ander karakter dan het snoeiharde licht van een snoot met ingebouwde grid. Bij een softbox glijdt het licht heel mooi om je onderwerp heen. Het geeft geen hoge contrasten zodat je niet snel dichtgelopen schaduwen of uitgebeten hoge lichten in je histogram ziet. Het is heel vergevingsgezind licht. Door de lamp onder een hoek van 45 graden te zetten, ontstaat er een mooie schaduwwerking in het gezicht, het model krijgt er diepte door. Zet je lamp ook hoog neer, op 45 graden van boven. Het licht valt dan mooi op je model, alsof het de zon is die een natuurlijke en zachte schaduw op het gezicht werpt. Als je een groot raam als lichtbron gebruikt, kan het handig zijn om het licht dat op lager dan ooghoogte binnenkomt, te blokkeren. Door de schaduwzijde van het model maar een klein beetje op te lichten met een reflectiescherm (dat kan ook een stuk wit piepschuim zijn) voorkom je dat die kant inktzwart wordt, maar houd je wel een mooie donkere schaduwpartij over.

Zwarte achtergrond en kleding

Door voor de achtergrond en de kleding van het model zwart te kiezen, komt de aandacht helemaal op het gezicht te liggen. Als je de zwarte achtergrond(rol) ver van de softbox af plaatst zodat er geen licht op valt, blijft deze mooi diepzwart.

Communicatie

Blijf in gesprek met je model, zodat het duidelijk is wat je voor ogen hebt. Blijf praten en geef duidelijk aan wat je graag zou willen zien. Zorg ervoor dat je model een klassieke uitstraling krijgt en dat de blik indringend is. Alle aandacht moet naar de ogen gaan, de aanwezigheid van het model moet sterk zijn, zonder veel afleidende achtergronden en zo natuurlijk mogelijk licht. Zorg voor een indringend portret (model kijkt in de lens) of voor een dromerige, afwezige sfeer door het model 'leeg' en niet in de lens te laten kijken

Aan de slag!

Heb je zin gekregen om het zelf te proberen? Volg dan stapsgewijs de uitleg hieronder. Ik kan niet garanderen dat je net zo succesvol zult worden als Rembrandt, maar wel dat je portretfoto's er fantastisch uit zullen zien!

1. Bekijk portretten uit de 17e eeuw (bijvoorbeeld schilderijen van Vermeer of Rembrandt) of laat je inspireren door de foto's van Hendrik Kerstens en Hellen van Meene
2. Zoek een geschikt model en geef instructies wat er van haar/hem verwacht wordt
3. Zoek voorwerpen die je kan gebruiken voor de aankleding. Je kan van alles gebruiken, bijvoorbeeld: plastic zakken, theedoeken, wc-rollen, een vergiet, sjaals, een flexibele aluminium slang om een zogenaamde 'molensteenkraag' te maken, bubbelplastic, onderleggers voor taarten, zwarte kleding, etc.
4. Kies een donkere of zwarte achtergrond en donkere kleding
5. Neem als basis slechts één zachte lichtbron (softbox of paraplue) om het effect van clair-obscur te krijgen (sterk licht-donker) of gebruik natuurlijk licht dat door een raam naar binnen valt.
6. Plaats het licht 45 graden links of rechts van het model. Er moet tintverschil tussen de linker- en rechterkant van het gezicht zichtbaar zijn. Laat je model een klein beetje van het licht wegdraaien tot de schaduw van de neus zorgt voor de welbekende driehoek van licht op de wang. Experimenteer zoveel als je wilt totdat je de meest flatteuze hoek hebt gevonden.
7. Zorg ervoor dat het licht ook op het oog valt dat het verst van de lichtbron verwijderd is. Anders krijg je zij-verlichting
8. Deze zogenaamde rembrandtverlichting accentueert rimpels, vandaar dat het 'mannenverlichting' wordt genoemd. Voor vrouwen is dit minder prettig, dus houd daar rekening mee!
9. Gebruik eventueel invullicht om de schaduwzijde op te vullen. Dit vermindert de zichtbaarheid van rimpels, pukkeltjes, etc. Of gebruik een reflectiescherm om het contrast te verminderen. Als je het doet, doe het dan zeer subtiel, anders verdwijnt het clair-obscur-effect. Het flatteert in ieder geval wel!

Benodigd materiaal

• Voorbeeld portretten van Hollandse meesters 
• Materialen om het na te maken
• Fototoestel

Tips

Nier iedereen wil zijn of haar foto op sociale media. Hou hier rekening mee.

Deze activiteit is te gebruiken voor scouts specialisatie insigne: Fotograaf